Geschiedenis.nl

Met guerrilla technieken dwongen de opstandelingen in Noord-China die als Boksers de geschiedenis ingingen het geregelde Chinese leger hun zijde te kiezen. De naam is wel degelijk afkomstig van Chinese gevechtssporten als Shaolin; de keizerin-weduwe Cixi (1835-1908) gaf tegenstrijdige bevelen maar nam uiteindelijk de Boksers op in een militie tegen de binnendringende Europeanen, de Rode Gardisten van het begin van de 20ste eeuw.

Het was in het Duitse Shandong dat klimatologische rampen tot het geweld leidden dat de Duitse consul Ketteler fataal werd. Daarop sprak keizer Wilhelm zijn beruchte Hunnenrede uit waarin hij de hele niet-Europese wereld bedreigde. Na de oorlog werd hij in de Reichstag door de socialist Bebel hard aangepakt omdat de gruweldaden van Duitse soldaten die bleken uit zogenaamde Hunnenbrieven, gevolg zouden zijn van de keizerlijke oproep.

Ook  betrad de Duitse bevelhebber Waldersee de verboden stad onder begeleiding van Bengaalse troepen van koningin Victoria. Misschien is het wel typerend dat het Duitse boek een keur aan specialisten brengt over allerlei aspekten, inclusief Chinese historici, terwijl de Britse auteur Saul David de voorgeschiedenis van de Britse betrokkenheid in de kolonisatie van China alleen trotseert? Hij heeft dan ook de ervaring van een presentator van een BBC- reeks en brengt uitgebreid verslag van de Aziatische oorlogen die de Britten tussen 1850 en 1860 uitvochten tegen de Russen, Afghanen, Perzen, Indiërs en Chinezen. Hij doet dat met verve in een prachtig geïllustreerd boek, maar de afwezigheid van stemmen van betrokkenen valt toch op. Misschien beschrijft Saul David de leefwereld en de voorstellingen van de antikoloniale krachten niet minder correct dan het Duitse team, maar de afwezigheid van Aziatische historici doet minstens een vermoeden van partijdigheid in de lectuur van de bronnen ontstaan. Zo ontstond de zwarte legende van de keizerin-weduwe Cixi en zo wordt zij nog doorgegeven.

De laatste keizerin van China is erg vaak afgeschilderd als aartsreactionair en verantwoordelijk voor de Boksersopstand, maar was volgens Min in haar genuanceerd portret slechts een vrouw die het leven van haar zoon en adoptiefzoon wilde redden. Dat dwong haar te schipperen tussen de Europeanen en hun kennis en militaire macht, waarvan de keizerin-weduwe minder afstand nam dan vaak wordt aangenomen, en een  hofkliek die het geweld van de religieuze dwepers die de buitenlanders haatten, aangreep om zelf de macht te veroveren. Gijzelingen en onthoofdingen, haat tegen de indringer, het klinkt allemaal akelig actueel!

Cixi speelde zelf graag toneel, leren we in de nog niet vertaalde biografie van zowel Anchee Min als in die van de wel vertaalde Mayli Wen. Het is een merkwaardige ervaring na deze boeken gelezen te hebben, je te verdiepen in Vrouwen in China van Min, vooral in haar biografisch portret van mevrouw Mao. Ook zij begon in Shanghai als actrice en haar machtswellust was net als die van Cixi sterk verbonden met haar persoonlijke liefdesleven. Het bracht beide vrouwen in oorlog met de westerlingen. De culturele revolutie begon al even theatraal en eindigde even dramatisch als de Boksersopstand. De parallellen tussen Mao en de keizers van China zijn gekend, maar die tussen de machtige vrouwen van China minder. Helemaal ten onrechte!

* Saul David, Victoria’s Wars: the Rise of Empire, London: Penguin, 2007
* Mechtild Leutner ed. Kolonialkrieg in China: die Niederschlagung der Boxerbewegung 1900-1901, Berlin: Christoph Linksverlag, 2007
* Anchee Min, The Last Empress, Houghton Mifflin, 2007
* Idem, Vrouwen in China, Contact, 2007
* Mayli Wen, Een vrouw op de drakentroon, Conserve, 2005 (verdeeld door Agora)